1970 07 01 De luchtautomaat.

De luchtautomaat.

Mijn grootvader, Rinze Eizema, kocht het pand op de hoek van het Broereplein en de Jongemastraat om zijn bedrijf meer ruimte te geven. Hij verkocht en repareerde er fietsen. Later kwam mijn vader er bij in en later heeft hij de zaak overgenomen.

Dit pand is o.a. in gebruik geweest als café Neuf en had ook een trottoir band midden door het huis lopen, de vroegere rooilijn.

Op de hoek van het pand, naast de schuine voordeur zat een lucht automaat. In de zuil zat een sleuf en als je daar een cent in gooide kwam er lucht uit een slang.

Het is verbazend te zien hoe zuinig mensen kunnen zijn, herhaaldelijk heb ik gezien hoe mensen probeerden heel snel van band te wisselen om met die ene cent beide banden vol te krijgen i.p.v. rustig er een tweede cent aan te wagen.

De compressor zat in een bakje weggewerkt onder de etalage raam en kon door het optillen van het deksel bekeken en indien nodig gerepareerd worden.

De elektro motor die de compressor aandreef maakt sluiting tegen de aarde, maar slechts aan een kant, door een lamp in serie te zetten met deze compressor werd kortsluiting voorkomen.

De ingegooide cent viel op een schepje wat door het extra gewicht omklapte en via een kwik contact kreeg de elektro motor stroom en ook een grammofoon motor die, via een omgebouwd uurwerk vertraagd, het schepje na enige tijd terug duwde. De cent viel van het naar beneden geklapte schepje in een zinken bakje wat door ons als kinderen regelmatig geplunderd werk om snoep van te kopen. Soms zat er een dubbeltje tussen de centen.

Ook toen door inflatie alle andere lucht automaten waren omgebouwd tot 2 centen of een stuiver bleef de firma Eizema zijn clientèle van dienst  met lucht voor een cent.

Zelfs toen de centen uit de roulatie gingen werd er niets veranderd, de klanten behielpen zich door er een stuiver of een weitje in te gooien.

De buis van sleuf naar automaat was aan de bovenkant van gaas voorzien. Naar mij is verteld omdat men al vrij snel na het in dienst stellen van deze automaat ontdekte dat de zinken schep ook door blazen om te klappen was, en zo ver reikte de service nou ook weer niet.

Tot zo ver alles goed, dat de stekker niet omgedraaid mocht worden was met en stuk zwarte tape aan gegeven en pas als mijn moeder de winkel stofzuigde en de stekker er verkeerd om weer in stak ging het fout.

De automaat zelf was via de nul-draad geaard en bij een verkeerd om geplaatste stekker stond deze onder stroom

Het begon met een ferme schok als de klant zijn cent of stuiver in de koperen sleuf gooide die onder stroom stond. Als ze dan verschrikt de munt losgelaten hadden, begon de pomp normaal te werken en pakte de klant de slang om hem op het ventiel te plaatsen. Echter door de stalen wapening van de slang stond het koperen dopje op het eind ook onder stroom en als je dan krachtig drukte was het met de vulpret gauw afgelopen.

Als een van ons dan weer een klant met een nijdig gezicht de slang zag weggooien wisten we hoe laat het was en draaiden we de stekker om en alle leed was geleden.

Soms kwamen de klanten klagen dat er stroom op de automaat stond en ik heb dan wel zelf de slang beet moeten nemen om de klant te overtuigen dat er echt geen stroom meer op stond.

De elektromotor en lucht pomp zaten op dezelfde as, en na vele jaren trouwe dienst bleek nu net die ene wikkeling, waarmee hij door de compressie moest, versleten.

Het ingooien van een cent resulteerde in wat gespetter, maar lucht kwam er niet meer.

Er werd een andere lucht pomp gevonden, en ook een betere elektro motor, die, voorzien van poelies en V snaar,  samen op een plank werden gemonteerd en viola! De nieuwe compressor was een feit.

Het bakje onder de etalage ruit bleek te klein, maar een paar meter verder was in de kelder onder de winkel ruimte genoeg.

Het kwik contact vonkte als de weerlicht bij in- en vooral uit schakelen, maar omdat het heel bleef  dacht iedereen dat hij het wel kon houden.

De nieuwe compressor gaf aanmerkelijk  meer lucht dan de oude, en ja de mensen zijn zuinig en willen waar voor hun geld.

Als er geld was ingegooid haastte men zich om de slang op het ventiel te zetten en die cent lucht moest natuurlijk in de band.

Als mijn vader of wij thuis waren konden we aan het langdurig gebrom van de compressor horen dat het fout zou gaan, een verstandige klant voelde aan de band wanneer deze hard genoeg was en haalde de slang van het ventiel waarbij de samengeperste lucht uit de slang met luid gesis ontsnapte.

Bleef dit gesis achterwege dan kwam mijn vader achter de werkplaats uit en ging staan kijken hoe de klant zou reageren als met een macht klap de band van de velg sprong.

Hij stond dan onbedaarlijk te lachen en de klant liep boos weg met de fiets aan de hand en liet deze dan bij collega Kroontje repareren.

Deze lucht automaat heeft gefunctioneerd vanaf vlak na de oorlog tot ca 1986. Toen is mijn vader, Hessel Eizema, overleden en de zaak opgedoekt.

Geen van de kinderen had ambitie om fietsmaker annex speelgoedverkoper te worden.

De automaat en pomp zijn in mijn bezit.

Opgeschreven in oktober 2001.

F. J. E.